Polarisatie binnen Brusselse schoolomgeving? “Het kan ook anders!”

Het onderwijs heeft het knap lastig. De PISA-resultaten voorspellen weinig goeds: leerlingen scoren steeds lager op Nederlands en wiskunde. Scholen krijgen te kampen met het lerarentekort. En daarbij komt nog het recente onderzoek van antiterreurorganisatie OCAD. Kinderen zouden steeds vaker radicale uitspraken doen en scholen zien polarisatie toenemen binnen de klasgroep. Sociale media en de oorlog tussen Israël en Palestina werken het fenomeen radicalisering in de hand. Alleen, is dit wel zo in realiteit? Zitten scholen in grootsteden zoals Brussel, waar allerlei culturen samenkomen, met de handen in het haar? Of hebben we een vertekend beeld van Brusselse (allochtone) jongeren? 

Campus Kompas Highschool in Schaarbeek is hét voorbeeld van hoe het zou moeten lopen in een klasgroep. Leerlingen leven daar samen alsof het de normaalste zaak van de wereld is. Van Marokkanen tot Turken, iedereen respecteert elkaar en leert open communiceren. Leerlingen van Biotechnieken in het derde middelbaar zien de mix van culturen in hun klas dan ook als iets positiefs. Mohamed is een van hen en spreekt in naam van zijn vrienden. "Het is een verrijking om zoveel verschillende kinderen te ontmoeten en hun cultuur en taal te leren begrijpen. We beschouwen ze niet als 'anders', ook al vind je een leerling met een andere achtergrond soms wel wat vreemd. Dat is hier normaal in Brussel en dankzij onze leerkracht godsdienst, Nadia, kunnen we elk onze mening geven."

De impact van sociale media

"Het is echt van ontzettend groot belang dat je de jongeren een warm welkomstgevoel geeft. Je moet ze willen leren kennen en ze een eerlijke kans geven zich te ontplooien. We moeten af van vooroordelen langs beide kanten. Bij ons is er een liberale opvatting. Allochtone jongeren daarentegen groeien eerder op in gezinnen die een sterke religieuze, culturele identiteit hebben. Maar als je toont dat je ze aanhoort en ruimte maakt voor lesdiscussies, over bijvoorbeeld de kwestie Israël-Palestina, dan krijg je als leerkracht veel respect terug. Het is belangrijk in zulke discussies iedereen zijn mening te laten uitspreken en vooral alles te kaderen. Ze leren elkaars mening appreciëren en met elkaars religie omgaan ook al denken ze anders", zegt godsdienstleerkracht Nadia Beheydt. Volgens haar spelen ook sociale media een grote rol. Algoritmes zorgen ervoor dat leerlingen steeds dezelfde soort berichtgeving te zien krijgen op hun 'voor jou'-pagina. Bovendien bestaat er nog zoiets als 'fake news'. Ook daar is het moeilijk om leerlingen te helpen onderscheiden wat waar is en wat niet geloofwaardig mag worden geacht. Beheydt verwoordt het zelfs zo: "Leerlingen polariseren niet, de media doen dat".

Ook Vlaams Parlementsleden Hannelore Goeman (Vooruit) en Annabel Tavernier (N-VA), lid van de commissie Onderwijs, zijn van mening dat sociale media de bereidheid van leerlingen, om in een multiculturele klas te zitten, beïnvloeden. Ze zorgen voor eenzijdige 'informatie'.

Kompas Highschool Schaarbeek: het mooiste bewijs van hoe het wel kan

Campus Kompas Highschool zit nog helemaal in de opstartfase. Bij de start van het nieuwe schooljaar in 2021 opende de school haar deuren met een derde middelbaar. Vier maanden geleden gooide de school het beleid over een andere boeg. Met directeur Barbara De Groot waaide er een nieuwe wind met als doel: een veilige en gelukkige schoolomgeving creëren voor elke leerling, van welke afkomst ook. Ze wist van aanpakken door haar 25 jaar ervaring in het vak. Ze schreef er zelfs het boek 'Leerkracht zijn in stedelijke context' over. Zelf wilde ze voor verandering zorgen als directeur. Haar drijfveer was met een 4x4 structuur een zachte overgang creëren tussen de verschillende onderwijsniveaus. Leerlingen starten met vier jaar kleuterklas, daarna gaan ze over naar de basis en tienerschool, om te eindigen met vier jaar highschool.

Het is onvoorstelbaar hoe haar manier van werken op zo'n korte tijd al zoveel vruchten afwerpt. "We introduceerden met onze secundaire school keuzevakken om het wereldbeeld van leerlingen te verruimen. De leerkracht kunst bijvoorbeeld, neemt onze leerlingen dan mee op pad doorheen Brussel. We kiezen ervoor ze breed te vormen. We leggen de lat hoog omdat we elke leerling later alle kansen willen geven op de arbeidsmarkt. Alles moet mogelijk zijn, ook voor allochtone jongeren." 

Verder hebben de leerlingen elke maandag twee uren het vak 'coaching en planning' op het lesprogramma staan. Daarin wordt de actualiteit in een open gesprek behandeld en is er tijd om leerlingen bij te staan in hun weekplanning.

Tot slot stapte De Groot met Campus Kompas Schaarbeek ook in het project 'School zonder Racisme'. Dat is een vzw, ondertussen niet meer gesubsidieerd door de overheid, maar het maakte wel een uitwisseling mogelijk tussen leerlingen uit Deinze en Schaarbeek. Deze aanpak, gebaseerd op de waarden 'verbinding' en 'ondersteuning', zorgen in de praktijk voor een gezonde sfeer in de klas, maar wat is nu het succesrecept? De Groot merkt op dat de visie van de school hier een belangrijke rol in speelt. "Iedereen die hier werkt, zelfs de IT'er of onze klusjesman van Syrische afkomst, steunt de visie en wil zich ervoor inzetten. Als directeur vind ik het belangrijk dat de leerlingen me kennen en omgekeerd. We luisteren naar onze leerlingen en tonen begrip. We willen warmte en appreciatie uitstralen, wat het welbevinden van de leerlingen ten goede komt. Een multiculturele klas, met een waaier aan verschillende moedertalen, hoeft geen barrière te vormen. Het kan anders. Ik zie het elke dag voor mijn ogen hoe goed het kan lopen, zonder polarisatie."

De politieke opinie

"Natuurlijk mogen we niet naïef zijn", voegt De Groot er nog aan toe. "Er zijn scholen waar er wel problemen opduiken rond polarisatie." Vlaams parlementslid Hannelore Goeman oppert een oplossing. "Schaf de lessen godsdienst af en zorg voor twee uren burgerschap. Zo leren kinderen elkaars leefwereld of religie kennen en verdwijnen de vooroordelen." Godsdienstleerkracht Beheydt spreekt het idee van Goeman tegen. "We kunnen het vak godsdienst ook anders invullen. Ik heb gezien hoe je samen kan leven met iemand van een ander geloof. Mijn vader was katholiek, mijn moeder moslim. Ik heb beide geloofsovertuigingen meegekregen en mocht kiezen welke ik zelf zou volgen. Ik koos het katholieke, maar ik neem mijn gezinssituatie mee om mijn leerlingen te leren hoe je elkaars geloof kan appreciëren. De vooroordelen van elkaars cultuur nemen we weg door het vak godsdienst niet meer te geven gericht op één religie. Ze komen allemaal aan bod, dus het kan wel degelijk anders."

Collega-lid van de Commissie Onderwijs, Annabel Tavernier, merkt op dat zowel de politiek als het onderwijs voor grote uitdagingen staan. Wat Campus Kompas Highschool in Schaarbeek goed doet, is openstaan voor discussies en alle meningen aan bod laten komen in de klas. Het cruciale element om dat te kunnen doen, is een goede beheersing van de Nederlandse taal, volgens Tavernier. Dat was het geval bij de Brusselse jongeren uit het derde jaar Biotechnieken. In het negatieve scenario, dus bij polarisering binnen de klasgroep, ziet Tavernier een leerkracht als scheidsrechter. "Het is een moeilijk verhaal, maar een ervaring leerkracht zou een gepolariseerde klas al beter kunnen sturen." Maar duidelijk stelt ze wel: "Een multiculturele klas is toch vooral iets dat we moeten behouden. Het zorgt voor verrijking en is positief voor de ontwikkeling en het wereldbeeld van jongeren."

De gulden middenweg

Opleidingshoofd van de lerarenopleiding van de Erasmus Hogeschool Brussel, Bram Verdoodt, nuanceert het politieke standpunt over leerkrachten. "Binnen onze opleiding promoten we co-teaching. Dat blijkt in de praktijk te werken. De nieuwe lichting leerkrachten die we afleveren bezorgen de ervaren garde nieuwe inzichten. Ze versterken elkaar. Onze studenten hebben een modernere kijk op het onderwijs en tonen passie en drive om zich te bewijzen. Ervaren rotten in het vak helpen jonge leerkrachten gezag en respect op te bouwen binnen een klasgroep, want leerlingen durven weleens de grenzen van een stagiair af te toetsen."

Volgens Bram Verdoodt hoeft de mix van culturen geen oorzaak te zijn voor het heersende lerarentekort. "Ik denk persoonlijk niet dat leerkrachten ervoor terugdeinzen om les te gaan geven in Brussel. We zien zelfs dat overwegend Vlamingen les komen geven in onze hoofdstad. Ze kiezen niet zomaar voor die verplaatsing. Dat is toch een teken dat ze die uitdaging echt wel durven aangaan. Bovendien leiden wij met de Erasmus Hogeschool Brussel onze studenten op met interculturaliteit. We denken niet in hokjes, we beschouwen Brussel niet als een eiland, maar als een deel van de leefomgeving. We leren ze socio-economische aspecten in perspectief bekijken en we proberen in te zetten op een brede ontwikkeling van het individu. Zoals ook de klasleerkrachten in het onderwijs moeten doen om polarisatie en vooroordelen te vermijden, laten we onze studenten, zowel deze afkomstig uit Brussel als degenen van buiten Brussel, discussiëren. Door het conflict aan te gaan, leren ze weer nieuwe inzichten kennen en ontmoeten ze elkaar ergens in het midden."

Het zou een goede zaak zijn mochten andere scholen in grootsteden het voorbeeld van campus Kompas Highschool Schaarbeek volgen. Het is een uitdaging om het onderwijs in de praktijk op een verstaanbare manier te laten samenwerken met de politiek, maar het is ook de taak van de media om positieve verhalen over multiculturele klassen onder de aandacht te brengen. Het is niet allemaal kommer en kwel, het vertekende beeld van het Brusselse onderwijs is bij deze bevestigd.