“Als het aan mij ligt verklaar ik de redactrices van ‘Godvergeten’ heilig”

De vierdelige docureeks 'Godvergeten' zorgde voor massale verontwaardiging bij de kijker thuis en was een van de best bekeken programma's op Canvas. "De serie liet een onverwacht grote indruk na. Hopelijk zorgt deze impact nu, tien jaar na 'Operatie Kelk', voor meer rechtvaardigheid", blikt regisseur Ingrid Schildermans terug op de uitzending. Zij en priester Rik Devillé geven een inkijk in hoe de documentaire tot stand kwam. 

Nooit eerder zijn de verhalen van slachtoffers zo uitgebreid aan bod gekomen als in 'Godvergeten'. Misbruik in de Kerk komt nu opnieuw in de actualiteit dankzij de verwezenlijking van Ibbe Daniëls en Ingrid Schildermans. Zij vroegen zich af hoe het was met de slachtoffers na de mislukte juridische strijd van 'Operatie Kelk'. Het was een langdurig proces dat al aansleepte sinds 2010. Dozen met honderden documenten werden in beslag genomen na een huiszoeking in het aartsbisschoppelijk paleis in Mechelen. Uiteindelijk waren er geen voldoende bewijzen, het dossier 'Operatie Kelk' belandde in de doofpot. Toen is de hoop van de slachtoffers vervlogen. Ze botsten tegen de muur van het machtige Instituut dat de Kerk was en nog steeds is. De twee ervaren documakers waren verontwaardigd en nieuwsgierig. "Hoe kan zo'n thematiek ondergesneeuwd raken? Mensen hebben wel al wat opgevangen over misbruik door geestelijken, maar het kwam enkel zeer fragmentarisch aan bod. We wilden niet langer slachtoffers met een schaamtegevoel opzadelen. Eens en voor altijd zouden de daders die schaamte voelen bij het zien van de ravage die ze aangericht hebben. Dat was een drijfveer om concrete getuigenissen op beeld te verzamelen en zo de kwestie opnieuw onder de aandacht te brengen."

Devillés' boek als inspiratiebron

De plannen van Daniëls en Schildermans raakten in een stroomversnelling nadat ze het boek 'In de Naam van de Vader' van priester Rik Devillé lazen. Het boek, uitgebracht in 2019, staat vol getuigenissen van slachtoffers van seksueel misbruik door geestelijken. Devillé belicht verschillende facetten van het misbruik zoals de gevolgen voor een slachtoffer, reacties van buitenstaanders of de harde maar waarheidsgetrouwe details van misbruik. "Eigenlijk was het de bedoeling met dit boek het hoofdstuk 'kindermisbruik door geestelijken' voor mezelf af te sluiten. Ik zag het als een soort eindwerk. Maar eens ik begon met schrijven voelde ik dat ik een keuze zou moeten maken. Duizendzeshonderd getuigenissen moest ik reduceren tot honderd verhalen die elk een ander aspect van misbruik beschrijven. Anders zat ik met een boek van duizendvijfhonderd pagina's…"

Schildermans was gechoqueerd. "Ik viel echt achterover toen ik de verhalen las. Het gaat over zwaar kindermisbruik, sadisme van geestelijken. Ibbe en ik wilden de mensen achter die verhalen leren kennen." Devillé waarschuwde de dames voor het schaamtegevoel, de kwetsbaarheid en het wantrouwen van slachtoffers. Het beloofde een pittige uitdaging te worden om die mensen te overtuigen hun verhaal te brengen voor de camera.

Hindernissenparcours

Na een eerdere samenwerking tussen Schildermans en freelance regisseur Ibbe Daniëls bij de Canvas-reeks 'Kinderen van …' besloten de redactrices hun idee te pitchen bij de VRT. Aanvankelijk kregen ze een no-go om het te maken dus besloten ze, gedreven als ze waren, langs te gaan bij productiehuis 'De Mensen'. Uiteindelijk kwam VRT mee over de brug om een coproductie op te starten dankzij de financiële steun via het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF).

Maar er was nog een lange weg af te leggen. Gelukkig beschikten Schildermans en Daniëls over de werken van Devillé. "Rik was als een kompas voor ons. Hij kon ons op weg helpen de eerste contacten te leggen. We hebben veel aan hem te danken." Devillé werkte maar wat graag mee aan de serie om voor eens en altijd de wonden van het misbruik kenbaar te maken. Hij was al jaren de vertrouwenspersoon van slachtoffers omdat hij als priester het misbruik met de vinger wees. Devillé durfde tegen de Kerk ingaan, wat hem de titel 'rebel' opleverde van zijn collega's die niets wilden horen van het misbruik. Devillé bood een luisterend oor aan de slachtoffers en ging met ze op zoek naar hoe ze samen het pijnlijke verleden achter zich konden laten. "Ik had de jaren van mijn pensioen wel minder druk verwacht, maar het was mijn plicht om slachtoffers te steunen en ze samen met Ingrid en Ibbe een stem te geven."

Devillés' rol en uitgesproken mening in de serie was dus van onschatbare waarde. De rol van Ibbe Daniëls was alles in goede banen leiden als regisseur. Schildermans stond dan weer in voor de interviews en research, maar ze fungeerde ook als vertrouwenspersoon. Na urenlange gesprekken via de telefoon konden de documakers voor het eerst langsgaan om naar de verhalen te luisteren en de slachtoffers te overtuigen van hun goede bedoelingen. Het wantrouwen in de media was groot. "Sommige journalisten richten zich op sensatie of zijn naarstig op zoek om de krant toch nog met iets te vullen. En je mag ook niet vergeten dat een journalist deel uitmaakt van een commercieel mediabedrijf", vertelt Devillé openhartig uit eigen ervaring. Slachtoffers deinsden terug om hun verhaal te delen voor de Vlaamse kijker. Getuigen voor de camera is een grote stap. Een slachtoffer is niet langer anoniem. Ze lopen niet te koop met zulke emotionele verhalen en ze hadden angst voor de publieke reactie, dat besefte Schildermans maar al te goed. "Als ze dan toch de moed kunnen samenrapen om te getuigen met de camera op zich gericht, dan moet je paraat staan om ze op te vangen en psychologische bijstand te geven. En als ze plots afhaken, dan is dat zo. Ook al denk je als tv-maker 'Shit, we willen dat nu toch echt opnemen vandaag…'."

Geslaagde opzet: eindelijk erkenning

Het hoeft niet te verbazen dat het werk voor deze documentaire eentje was van lange adem. Tweeënhalf jaar is eraan gewerkt in alle rust en stilte om zo een veilige thuishaven te creëren voor de slachtoffers. "Het is ons gelukt, samen met de slachtoffers, een historisch document aan te leggen tegen de daders van het misbruik. Ik ben ongelooflijk fier op de mensen met wie we samengewerkt hebben. Sommigen komen echt van ver, van heel intieme opgekropte gevoelens tot durven getuigen voor de camera. Daar heb ik zo'n groot respect voor. Die verhalen kruipen in de kleren. Dat laat je niet meer los. De gevoelens van boosheid en verdriet die in ons losgeweekt werden gaven een boost om het project samen te doen slagen."

Ook Rik Devillé was lyrisch over de vier afleveringen. "De serie zit zo mooi in elkaar, de stiltes tijdens de verhalen van getuigen, de muziek, de inhoud... Qua emotionele waarde kan dat tellen. De twee redactrices mogen van mij heilig verklaard worden. Wat een werk hebben zij geleverd! Steeds correct gehandeld en rechtlijnig doorgezet." 

Kijkers waren aangegrepen door de getuigenissen die 'Godvergeten' liet zien. Het is zelfs zo hard binnengekomen dat ontdoping schering en inslag is geworden. Mensen waren van slag na het zien van de emotionele ravage van slachtoffers. Het vertrouwen in de Kerk was weg bij velen. Uit de Kerk treden door het eerste sacrament, het doopsel, op te geven werd een trend. Schildermans en Daniëls hadden zo'n impact niet verwacht. "Voor de slachtoffers is het een overwinning dat ze nu erkenning krijgen, dat iedereen met ze meeleeft en dat wat ze meegemaakt hebben voor waarheid wordt geacht. Het is nooit de bedoeling geweest het geloof in een slecht daglicht te stellen. Priesters als Devillé leveren zo'n goed werk, alleen maken ze deel uit van het Instituut dat boven de wet staat. Slachtoffers staan machteloos tegen het ongenaakbare Instituut dat de Kerk is. Die onmacht wilden we weergeven in de afleveringen." 

"Eigenlijk hebben we de harde realiteit van getuigenissen zo behapbaar en helder mogelijk proberen houden voor de kijker. Als regisseur en documaker moet je dan keuzes maken wat je brengt en wat je moet laten vallen. In realiteit richtte de dader uit de Abdijschool in Dendermonde bijvoorbeeld, waarover verteld werd in aflevering één, op zijn eentje al een slagveld aan. Maar in realiteit waren er daar meerdere daders met veel meer slachtoffers. De cultuur was daar verziekt, zelfs zodanig dat misbruikte jongens op hun beurt anderen misbruikten. Kijkend Vlaanderen heeft dus zo'n fractie gezien. Dat is nog maar een topje van de ijsberg. Je zou nog uren documentaires kunnen maken over verschillende aspecten van kindermisbruik. We blijven nog achter met zoveel vragen. Wat is het verhaal van de daders? Waarom wordt een slachtoffer ook een dader? Enzovoort, maar voor nu was 'Godvergeten', met de focus op de openbare getuigenissen van slachtoffers, wat de samenleving nodig had."

Wat brengt het teweeg? 

'Godvergeten' is de katalysator gebleken voor wat nu aan de gang is. De politiek maakt werk van een parlementaire commissie waar ook Devillé, Schildermans en slachtoffers getuigen. Samen pleiten ze voor meer gerechtigheid. "Ik hoop uit de grond van mijn hart dat het vertrouwen en de hoop van slachtoffers niet nog eens geschaad worden. Het werk is nog niet gedaan, eigenlijk begint het pas", merkt Schildermans op.  

Devillé is opgelucht maar zit met een dubbel gevoel: "Het is geweldig dat slachtoffers de moed hebben gevonden om openbaar voor heel Vlaanderen te getuigen op beeld. Dat is wat we nodig hadden, alleen zo komt het echt geloofwaardig en kwetsbaar over. Nu hoop ik dat het een boost geeft voor anderen die hetzelfde meegemaakt hebben om ook op de kar te springen en hun verhaal te delen. delen. Alleen zit de schrik er bij mij nog in dat slachtoffers opnieuw bedrogen gaan worden door de politiek. Om ter hardst roepen om het misbruik aan te pakken en zo stemmen te ronselen voor de verkiezingen van 2024, gaat niet werken. Belangrijk is dat zij leren luisteren."